Gaur, gure literaturaren altxor bat
aurkeztu nahi dizuet, "Txan
fantasma" Mariasun Landaren liburu zoragarria. Gaur egun, umeentzat lotsagabea
izan daitekeena, edo gutxienez, ez oso aproposa. Ur handitan sartzeko beldurrik
ez izan eta irakurri itzazue. Baina nitaz ez bazarete fidatzen, hementxe daukazue
Javier Rojok liburuari egindako kritika:
Neskato berezia
1984an
lehenengoz argitara eman zenetik, 'Txan fantasma' izenburuko ipuinak ibilbide
luzea egin du literaturaren munduan. Askotan argitaratu da, euskaraz ez ezik
beste hizkuntza batzuetan ere, eta hainbat urte pasatu badira ere, eta urte
hauekin batera euskal haur eta gazte literaturan sorkuntza lanen kopurua
biderkatu bada ere, Mariasun Landaren liburu txiki honek gure literaturan aurki
ditzakegun gailurretako bat izaten jarraitzen du. Txan izeneko fantasma batek
kontatzen digu istorioa, baina, ohikotik aldenduta, fantasma hau ez da beldurra
sortzen duten horietakoa, haur bakartien konpainia gustukoa du-eta. Protagonista,
ordea, ez da bera, Karmentxu izeneko neskato bat baizik. Zeharka behintzat,
jakin badakigu Karmentxu neska berezia dela. Ez dago argi zein den bere adina
baina txikia dela ematen du. Edozein modutan ere, bere atzean historia bat
dauka, lazgarria zantzu guztien arabera. Izan ere, gurasorik ez du eta
izebarekin bizi da. Bere munduan itxita bizi dela ematen du, isolatuta egongo
balitz bezala, eta bere mundu itxi horretan irudimenezko bizitza bat eraikitzen
du. Helduek, ordea, ez dute modu horretan ulertzen bere mundu pertsonal
horretan gertatzen dena. Gauzak horrela daudenean agertzen zaio Txan fantasma,
eta bere adiskidea izango da aurrerantzean.
Mariasun
Landaren ipuin honetan badirudi ez dela ezer berezirik gertatzen, baina agian
hortxe aurki dezakegu idazlearen trebezia miresgarriaren adibide bat: izan ere,
idazlea gai da zertzelada txiki batzuekin mundu oso bat iradokitzeko, gertakari
xume batzuekin arazo garrantzitsuen berri emateko. Esate baterako, liburuaren
azalean agertzen den aipamena: «kariñoa falta? kariñoa falta da etxe honetan».
Erloju batean bizi den kukuak esaten dituen hitz hauek azaltzen dute
Karmentxuri gertatzen ari zaiona, maitasun falta objektuen bidez ordezkatu nahi
baitio izebak neskatoari. Eta honekin batera, adiskidetasuna eta leialtasuna
(Txan fantasma zain geratuko da neskatoa «Arraroen etxe»tik noiz aterako);
munduan nork bere lekua aurkitzeko arazoak; bestea den bezala onartzeko
zailtasunak eta abar. Irudimena eta xamurtasuna lagun, fantasiaren eta errealismo
kritikoaren artean kokatzen da ipuin itxuraz txiki baina izatez handi hau, Jon
Zabaletaren marrazkiekin argitaratu dena.
Euskal
irakurle gaztetxoek (eta gaztaroa atzean utzi dutenek ere bai) izugarrizko
suertea dute (dugu) Mariasun Landa bezalako idazle bat irakurri ahal izateko.
(Javier Rojo)
"La literatura... ofrece a las
nuevas generaciones las imágenes, símbolos y mitos que los humanos han creado
para entender y hablar sobre el mundo, de tal manera que pueden pasar a
compartirlos con las demás personas de su propia cultura. En segundo lugar,
desarrolla el aprendizaje de las formas narrativas, poéticas, dramáticas -e
icónicas en el caos de los libros infantiles- a través de las que se vehicula
esa representación de la realidad. En tercer lugar., les enseña que la ficción
crea un espacio situado entre el mundo interior y la realidad exterior donde se
pueden negociar y ensayar sentimientos, emociones e ideas, donde se puede "ser
otro sin dejar de ser uno mismo" de forma que la literatura sirve como un
poderoso instrumento de socialización en el seno de una cultura". Bigas, M.; Correig, M.; (2008). Didactica de
la lengua en la educación infantil. Madril, Síntesis arg
